Guryosamo allahayow! W/Q Ilyaas.

Marbay ahaayeen bulshooyinka caalamku ugaadhsato ku fogaatay ayda oo farsamo ahaan hooseya.cilmiga farsamo ee isbadalay ayaa hadan keenay in ay garwaaqsadaan in ay wax kooban beeran karaan kuwo kale ayaa iyana u arkayay in reer guuraanimada ku tiirsan naqa iyo doogu u khayr dhaanto wax. bulshadii u horaysay ee nagi ama dagan ayaa beero wax soo saar badan markii u horaysay qodatay taas oo ay u saamaxday awoodii farsamo ee wagaas. waxaa iyana sida mawjada u soo butaacday bulshadii caanka noqotay ee loo yaqaan bulshadii warshadaha.






waa bulsho uu nololesheeda udub dhaxaad u yahay adeegsiga mishiinku ''Machine''  dhalinta tamarta heerkeedu sareeyo.  wuxuu hayaanku  socdaba waxay ku dabaysay maantana jira bulshada farsamo ahaan horumarsan ee loo yaqaan bulshada xogta ''information soceity''. bulshada caynkan ah iyana waxaa tiirdhaxaad u ah adeegsiga aalada kombiyuutarka ''computer''.

Ogsoonow,isbadal kasta oo ku dhaca heerka farsamo ee nolosha aadamaha waxa uu wataa oo ku sidkan kiisa ruuxiga ah ee ku dhacaya fikirka bulshda nolosheedu is badashay. Isbadalaka bulsho ee ku socda nolosha aadamuhu waxa uu jeerkasta halis galiyaa oo u qoolan afkaartaq iyo falaada dhaqan iyo hidde ee bulshadaa dhalan-gadoomaysa. Mararka qaarna saddex baabay noqdaanoo kan caqiido ayuu saameeyaa. waa ka badh nolosha in ay bulsho isbadal samayso ha ahaado mid togan ama mid tabane. Heer-kulka iyo baaxaadaga sare ee ka dhex oogan gudaha nolosha bulshada meel ku wada nool ayaa qasbaya oo duduucaya  in bulshadu laba hillin( togan ama taban)mid qaado. Sida uu aadamuhu u noolyahay ayuu hab nololeedkiisuna naf u leeyahay oo hadba marxalad ka gudbayaa mid kalena u hiigsanayaa. waxay ku doodaan iskuna raacsanyihiin saynisyahanada cilmiga bulshadu 'socielogists' in isbadalka guud ee ku dhacaya habnololeedka bulsho uu yahay mid faral ah oo dabciga ama geda bani'aadamku uu sidaa u abuuran yahay. Is riixriixa iyo loolanka dhaqaaleed, awoodeed, sharafeed ee ka dhex jira nolosha  ashkhaasta uu ka koobanyahya nidaamka bulsho ayaa holinaya ama suuraqgalinaya isbadal guud oo dhamaystiran oo ku dhaca habnololeedka  bulshado meel kuwada nool. Markaa bulsho kasta oo kamida ama ka mid ahaan jirtay bushooyinka caalamka waa ina daanwayn in uu isbadal bulsho ku dhaco, intuu doono ha leekaadee guud ahaan habnololeedkooda- caqiidada, dhaqanka, caadada, fikirka , hidaha, farsamada, anshaxa dhaqaalaha, aqoonta, qaranimada.

Sida qaalibka ah ee aynu ka miskeedin karno taarikhda umadaha caalamka , isbadalka bulsho ee horumarrineed waxaa sal ama  baroosinka u ah hadba heerka awoodooda farsamo ''Technology'' baaxad ahaan inta uu leegyahay. Mar uu ka hadlayay aqoonyahayn W. W. Rostow geedi socodka casri noqoshada nolosha bulshada, waxa uu ku sheegay aragtidiisii la baxday (Modernisation prospective) in geedi-socodka nololeed ee casriyowgu uu maro saddex ilaa afar marxaladood oo is xigxiga- marxalada dhaqanka, marxalada iska reebida dhaqanka,  qaangaadhnimada farasamada iyo kor u kaca waxsoosaarka sare. Sida muuqata geedi-socodka u xuubsiibadka nolol casri ah waxa lagu soo ururin karaa afartaa marxaladood. Marxalada koobaad aqoonayahan Rostow waxa uu ku doodayaa in hirdan culusi uu dhex maro dhaqankii iyo hidihii ay bulshadu ka dhaxashay awoowayaashood iyo dhaqanka farsamo ee casriga ah ee bulshadaa ku soo kordhay; dadku waxa ay u xusulduubayaan in ay la dagaalamaan wax allaale wixii ay wadato farsamada casriga ah waa markay ka gudbayaan marxalada koobaade. Waayo inta badan ma fududa in ay bulshadu judhiiba qaayibto mabaadiida iyo haykalka nololeed ee nololsha cusubi walwaalayso. Aragtidan aqoonyahayn Rostow waxaynu ka dhex masanuunin karnaa in bulsho kasta oo ka mida bulshooyinka caalamku si katooy ugu dhaganaato habnololeedkeedii dhaqan ee soo jireenka ahaa ay aakhirka ku dabayn karto in ay ku dhex millanto oo qaadato nolosha cusub ee ay wado farsamada casriga ah ee ku soo biirtay habnolloleedkoodii.

Dadka soomalida ee ku nool geeska afrika waa bulsho ka mida bulshooyinka farsamo ahaan, aqoonahaan iyo nolol ahaan ba ugu dabeeya caalamka. Waxaa lagu sifeeyaa in ay ka mid yihiin dadyowga ku jira marxalada koobaad ee aragtida casri-noqoshada (Modernisation prospective). waxay in mudo ah la daalaa dhacayeen iska caabinta dhaqano iyo habnololeedo qallaad oo wadamo shisheeye ka soo weeraray. Iska caabintani mahaa mid mawduuciya oo hanaan la bilkeeday ama falsafad hufan ku dul dangiigta. Hayeeshee, waa mid uu gadhwadeen ka yihiin dhaqan iyo afkaar isbadal nacayb uun ah oo aan yool iyo itijaah SUGAN  toona lahayn. Waxaa taas u wahelisa in qaybo ka mid ah (Somaliya) aanay lahayn haykal dawladnimo. Dagaalada iyo dhibta ka taagani kama hor istaagi karto in isbadalka caadiga ah ee bulshadu uu ku dhaco bal e’ waxa uu u sahlayaa oo u dayacayaa in isbadal xoogani ku dhaco dhaqankooda nololeed; in marqudha sidiiyoo qabar ku dhacay, la waayo nuxurkii iyo isirkii dhaqan ee umada.

Dhaqanka nololeed ee somalida waxaa ku socda isbadal ayna dadka badankisu dhaadanayn. Isbadal maaha kaniye waa tirtirid iyo baabah ka yeelid dhaqan-nololeedkii bulshada somalida. Waa dhallan-gadoon baahsan oo saameeyay umadnimadii- dhaqankii, diintii, taariikhdii,anshixii,suugaantii,si aragii, hidihii,siyaasadii,jinsigii,ciroolihii, caadadii caruurtii iyo guud ahaan karaamooyinkii nololeed ee somalida. Dadka somalidu waxay soobir ka yihiin curinta farsamo cusub oo ay kaga kaaftoomaan dhibtii noloshii hore iyo abuurida dhaqaale sal u noqda noloshooda iyo ayotiinka dabe ba. Si ay labadaa shay u haybiiyaan waxay door moodeen uugaan ay u hayaamaan dhulal iyo dad qallalood oo ayan habeen wadaagin. Cagtu joog ma laha ka soo rayn ma laha waabay ka sii daraysaa. Dhulka, circa iyo badaba waa lagu safraa hadda si loo beegsado dhul qallaad oo fog. Waa mid gar ah in aadamaha ay somalidu ka mid tahay raadiyo nolol tan uu ku jiro dhaanta. Hayeeshee waa in uu suuro galinta iyo sargoynta noloshaa la doorbiday wax ku yeeshaa. Haddii kale hurumarku wax ba ma dhaamo qof is dillay. Dhuyaalkan ay noloshu dadka somalida ku qasabtay, ogow waa gawracii iyo geeridii umadnimada iyo dadnimada dadka afka somaliga ku hadla. Waayo kan cagihiisa ku dhuyaalay (faca maanta) waxa uu u afduubanyahay oo uu  dhex amban karaa si fudud dhaqan aanu ehel u ahayn talagalna ka lahayn, ka uu ku dhalidoonaanna (faca bari) waxa uu u dayacan yahay dhaqan iyo hide shisheeye oo uu ku indho dilaacsaday unna qabo kii sii rumaad. Isbadaka hab-dhaqan-nolloleedka umadnimo ee dadka Somalida iyo qayrkoodba maaha mid ay dadku baajin karaan, ee waxa uu yahay mid la dhimi karo xawliga uu ku socdo iyo aafada lafjabinneed ee uu ku yeelan karo umadaa uu ku socdo.

Ilyaas

amiircarte@gmail.com